Pokrzywnica

Pokrzywnicę, zwaną przez Pietruskiego „marmurkiem”, prof. Taczanowski opisywał tymi słowami:

Głowa szaro popielata; plecy brunatno i rdzawo pstre; spód popielaty, na bokach szaro i brunatno upstrzony, środek brzucha biały.

Stary ptak ma wierzch głowy i kark szary; policzki także szare, rudawo gęsto strychowane; smuga po nad okiem, boki karku, szyja i piersi są łupkowato popielate, na brzuchu kolor ten stopniowo w biały przechodzi, a środek tej części jest czysto biały; boki piersi i brzucha rdzawo szare, brunatnemi podłużnemi plamami upstrzone; na podbrzuszu i pokrywach ogonowych pióra światło brunatne, płowemi brzegami szeroko oprowadzone. Całe plecy brunatno i rdzawo pstre w ten sposób, że każde pióro szaro rdzawe ma dużą przy końcu brunatną plamę; Kuper i ogon szaro oliwkowy, brzeżki sterówek cokolwiek światlejsze. Skrzydła brunatne, wszystkie pióra szeroko rdzawo oprowadzone, na końcach nadlotek ramieniowych rzęd białych plamek. Dziób czarny z żółtem wnętrzem, nogi cielisto szare, tęcze orzechowo brunatne.

Samica w niczem nie różni się od samca.

Barwa zimowa prócz świeżości piórek, odznacza się popyleniem spodnich części popielatych białawemi końcówkami piórek.

Młode w pierwszem upierzeniu różnią się znacznie od rodziców. Wierzch głowy mają rudawo szary z jaśniejszą smugą nad oczami, plecy rudawo rdzawe, jaśniejsze niż u starych, czarniawo upstrzone; szyję szarawo płową, dorbno brunatno plamistą; piersi i boki szarawo rudawe, brunatno wzdłuż stosin płomykowane; środek zaś brzucha czysto biały; pokrywy podogonowe rudawe. Skrzydła i ogon jak u starych, z tą różnicą, że na pierwszych zamiast rzędu białych plamek w końcu nadlotek przechodzi szersza smuga blado rudawa, końce całe nadlotek zajmująca. Tęcza w początku siwo brunatna, następnie czerwonawo brunatna. Dziób z wierzchu szaro brunatny, od spodu do połowy żółtawy; nogi cielisto żółtawe. Przed wypierzeniem znacznie się przez wyblaknięcie zmieniają.

Jaja zielonawo niebieskie; większe, grubsze i ciemniejsze od jaj pleszki Lusciola phoenicurus; cokolwiek większe, ostrzej zakończone, więcej niebieskawe, i mniej połyskujące niż pokląskwy łąkowej Saxicola rubetra. Prócz tego różnią się od obu większemi i gęściejszemi porami. Na świeżych skorupa miernie przeświecająca.

Pokrzywnica mieszka w całej Europie i w Azyi zachodniej. U nas pospolita na przelotach; z wiosny przez Marzec i Kwiecień obficie się znajduje po zaroślach tarninowych, po zagęszczonych parowach, sadach i brzegach strumieni, równie jak w lasach przy smugach wilgotnych. Powtórnie w jesieni przez Wrzesień i Październik, jeszcze pospoliciej w tychże samych miejscach przebywa. Zdarza się niekiedy, że pojedyncze indywidua na zimę tu zostają w gęsto zarośniętych brzegach niemarznących strumieni. Na czas zaś lęgowy zatrzymują się w bardzo małej liczbie, i nigdzie dotąd gnieżdżących się nie spotkałem prócz w Gubernii Augustowskiej; zdaje się jednak, że powinna się wywodzić i w innych okolicach kraju, albowiem w Niemczech środkowych gnieździ się dość pospolicie w podobnych zupełnie miejscowościach. Gnieździ się obficiej w Litwie i w podgórzach Karpackich.

Ptaszek ten najwięcej zbliżenia obyczajowego ze strzyżykiem przedstawia, podobnie jak on przebywa najwięcej po najgęstszych krzakach tarniowych, jałowcach i świerczynach, kryje się także w płotach, kupach faszyny i stosach gałęzi, po tamach i między korzeniami; ciągle tak samo jak tamten ruchawy, z gałązki na gałązeczkę przeskakuje. Śpiew nawet dosyć ma podobny, mocniejszy, lecz nie tak czysty i mniej przyjemny. Bardzo skryty, ostrożny i bojaźliwy. Z drugiej strony upierzeniem bardzo w niektórych szczegółach przypomina wróbla, a szczególniej koloryt na grzbiecie, skrzydłach i ogonie ma bardzo podobny. Żywi się wyłącznie owadami, pająkami i robactwem, które z ziemi po gąszczach zbiera.

Gnieździ się w najgęstszych krzakach tarniowych, jałowcowych i świerkowych, albo też w stosach gałęzi i faszyny, na parę stóp nad ziemią. Gniazdo urządza z samego czystego mchu, dość ściśle i starannie utkane; nadaje mu formę czarkowatą, dość foremną, doskonale wewnątrz wygładza, nie używając żadnego innego na to materyjału. Ściany gniazda są dość grube, a cała budowa dość trwała. Niesie 5 lub 6 jaj.